ශ්‍රී ලංකාවේ දිගුකාලීනව පවතින රාජ්‍ය අංශයේ අනවශ්‍ය සේවක බඳවා ගැනීමේ ගැටලුව 2025 වන විට තීරණාත්මක ආර්ථික තර්ජනයක් ලෙස නැවත මතු වී තිබේ.
දකුණු ආසියාවේ විශාලතම රාජ්‍ය සේවාවක් වන මෙය, හිඟ මූල්‍ය සම්පත් කාබා දමමින් සහ ජාතික ඵලදායිතාවයට බාධා කරමින් සිටින බව නව දත්ත මගින් හෙළි වේ.
දශක ගණනාවක් පුරා දේශපාලන පදනම මත සිදු කළ බඳවා ගැනීම් හේතුවෙන් පද්ධතිය "පහළ මට්ටමේ සිට ඉදිමී ඇති" බව කර්මාන්ත නියෝජ්‍ය අමාත්‍ය චතුරංග අබේසිංහ ඇතුළු රජයේ නිලධාරීන් දැන් විවෘතව පිළිගනිති.
2025 වන විට, ශ්‍රී ලංකාවේ රාජ්‍ය අංශය (අමාත්‍යාංශ, දෙපාර්තමේන්තු, රාජ්‍ය ව්‍යවසාය (SOEs), ව්‍යවස්ථාපිත ආයතන සහ ආරක්ෂක හමුදා ඇතුළුව) ආසන්න වශයෙන් මිලියන 1.38 ක සේවක සංඛ්‍යාවක් දක්වා වර්ධනය වී ඇති අතර, එය අනුමත සේවක සංඛ්‍යාව වන මිලියන 1.5 ට ආසන්න වෙමින් පවතී. මෙය රටේ ප්‍රමුඛතම සමාගම් 50 හි සේවය කරන සමස්ත පෞද්ගලලික අංශයේ සේවක සංඛ්‍යාවට වඩා වැඩි අගයකි. එහෙත්, ඵලදායිතා දර්ශක එකතැන පල්වෙමින් පවතින අතර, විශේෂයෙන් අධ්‍යාපනය, සෞඛ්‍ය සහ පළාත් පාලන ක්ෂේත්‍රවල සේවා සැපයීම අඛණ්ඩව පිරිහෙමින් පවතී.
ඩිලොයිට් (Deloitte) ආයතනය විසින් සංවිධානය කරන ලද පශ්චාත් අයවැය සංසදයකදී අදහස් දක්වමින් නියෝජ්‍ය අමාත්‍ය අබේසිංහ මහතා, පෙර පැවති රජයන් මග හැරි සත්‍යයක් පිළිගත්තේය. "දේශපාලන වරප්‍රසාද ලෙස රැකියා ලබා දීම හේතුවෙන්, රාජ්‍ය සේවය, විශේෂයෙන්ම පහළ මට්ටමේ සිට කෘත්‍රිමව පුළුල් කර තිබෙනවා. අපි දැන් උත්සාහ කරන්නේ කාර්යක්ෂමතාව යළි ස්ථාපිත කිරීම සඳහා තාක්ෂණයේ සහාය ඇතිව එය නිසි ප්‍රමාණයකට ගෙන ඒමටයි" ඔහු පැවසීය. 2025 අයවැයෙන් යෝජිත නව බඳවා ගැනීම් 75,000 නුපුහුණු සාමාන්‍ය කාර්ය මණ්ඩලය වෙනුවට හෙදියන්, ගුරුවරුන් සහ ඉංජිනේරුවන් වැනි අත්‍යවශ්‍ය පුහුණු කාණ්ඩ සඳහා පමණක් අවධානය යොමු කරන බව ඔහු අවධාරණය කළේය.
වඩාත්ම මතභේදාත්මක කොටස වන්නේ "සංවර්ධන නිලධාරීන්" ලෙස හඳුන්වන, නිශ්චිත රාජකාරි නොමැතිව රාජ්‍ය කාර්යාලවලට අනුයුක්ත කරන ලද, දේශපාලනිකව පුම්බන ලද උපාධිධාරී තනතුරු ය. අනුමත සේවක සංඛ්‍යාව 78,000 ක් වුවද, 2025 ජනවාරි වන විට ශ්‍රී ලංකාව සංවර්ධන නිලධාරීන් 104,000 කට ආසන්න පිරිසක් සේවයේ යොදවා තිබුණි. ජ්‍යෙෂ්ඨ නිලධාරීන්ට අනුව, දිස්ත්‍රික් හෝ ප්‍රාදේශීය ලේකම් කාර්යාලවල "ඔවුන් සඳහා ප්‍රමාණවත් මේස හෝ ක්‍රියාකාරී කාර්යයන් නොමැත."
මෙම අතිරික්ත ශ්‍රම බලකාය රාජ්‍ය මූල්‍යයට දැඩි බරක් පටවයි. වැටුප්, දීමනා, විශ්‍රාම වැටුප් සහ අතිකාල සඳහා රජයේ ආදායමෙන් 86% කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් වැය වන අතර, සංවර්ධන වියදම් සඳහා ඉතිරි වන්නේ සීමිත ඉඩකඩකි. දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයට (GDP) සාපේක්ෂව ශ්‍රී ලංකාවේ රාජ්‍ය අංශයේ වැටුප් බිල ආසියාවේ ඉහළම අගයක් ගනී. මෙම ක්‍රමය ප්‍රතිව්‍යුහගත නොකළහොත්, 2022 මූල්‍ය අර්බුදයෙන් රට ගොඩ ඒම සැලකිය යුතු ලෙස මන්දගාමී වනු ඇති බවට ආර්ථික විද්‍යාඥයෝ අනතුරු අඟවති.
දෙවන ව්‍යුහාත්මක ගැටලුව වන්නේ යුද්ධයෙන් පසු පුළුල් වූ හමුදාවයි. ගැටුම්වලින් පසු හමුදා ප්‍රමාණය අඩු කළ රටවල් මෙන් නොව, ශ්‍රී ලංකාව කිසි විටෙකත් හමුදා සේවයෙන් නිදහස් කිරීමේ වැඩසටහනක් ක්‍රියාත්මක කළේ නැත. 2006-2009 බඳවා ගැනීමේ රැල්ලේ පුද්ගලයින් 40,000 කට ආසන්න පිරිසක් ඉදිරි වසර තුන තුළ වසර 20 ක සේවය සම්පූර්ණ කරනු ඇත. ඔවුන්ගේ කුසලතා වර්ධනය කර ආර්ථිකයට නැවත ඒකාබද්ධ කිරීමේ අභියෝගයට රජය දැන් මුහුණ දී සිටින අතර, හමුදාවෙන් පලා ගිය දහස් ගණනක් විධිමත් පද්ධතියෙන් බැහැරව සිටීම රටේ ඵලදායිතා විභවය සීමා කරයි.
ස්වේච්ඡා විශ්‍රාම ගැනීමේ යෝජනා ක්‍රම පිළිබඳ පොරොන්දු ලබා දී තිබුණද, මහා පරිමාණ සේවක දොට්ට දැමීම් සිදු නොකරන බවට රජය අවධාරණය කරයි. ඒ වෙනුවට, ඩිජිටල්කරණය මගින් වසර තුනත් පහත් අතර කාලයක් තුළ අමාත්‍යාංශ ක්‍රමානුකූලව "නිසි ප්‍රමාණයකට ගෙන එනු ඇතැයි" අපේක්ෂා කෙරේ. කෙසේ වෙතත්, කුසලතා සංවර්ධනය, කාර්ය සාධන ඇගයීම් සහ කුසලතා මත පදනම් වූ බඳවා ගැනීම් බලාත්මක කිරීමකින් තොරව ඩිජිටල්කරණයෙන් පමණක් ව්‍යුහාත්මක අකාර්යක්ෂමතාව නිවැරදි කළ නොහැකි බව විශේෂඥයෝ පෙන්වා දෙති.
මෙම තත්ත්වයේ ප්‍රතිවිපාක දැනටමත් දෘශ්‍යමාන ය: රජයේ පාසල් සඳහා බදු ගෙවන දෙමාපියන් පෞද්ගලික අධ්‍යාපනය තෝරා ගැනීම; කඩා වැටෙන රෝහල් හේතුවෙන් රෝගීන් පෞද්ගලික වෛද්‍යවරුන් වෙත යොමු වීම (channeling); සහ රාජපක්ෂ යුගයේදී නැවත ජනසතු කරන ලද ව්‍යවසාය ඇතුළු පාඩු ලබන රාජ්‍ය ව්‍යවසායන් සඳහා බදු ගෙවන්නන් සහනාධාර ලබා දීම.
ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ මඟ පෙන්වීම යටතේ ශ්‍රී ලංකාව දිගුකාලීන ආර්ථික ස්ථාවරත්වයක් අපේක්ෂා කරන තත්ත්වයක් තුළ, අර්ථවත් රාජ්‍ය අංශයේ ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමක් තවදුරටත් විකල්පයක් නොවන බව විශ්ලේෂකයෝ තර්ක කරති. එය රටේ අනාගත ප්‍රගතිය රඳා පවතින මුල්ගලයි.
